استاد نی ایران کار کدام هنرمند را پسندید؟

در کتاب تاریخ شفاهی حسن ناهید که با تالیف آزاده صالحی، به‌زودی توسط مؤسسه هنرمندان پیکشسوت منتشر می‌شود و بخشی از آن به مناسبت چهلم او در اختیار ایسنا قرار گرفته، استاد نی‌نواز درباره این‌که از بین هنرمندان امروز، کار چه کسی را می‌پسندد، گفته است:

«واقعیت این است که در بین هنرمندان معاصر و جوان، سبک تازه‌ای به وجود نیامده، شاید به این خاطر که اغلب جوانان مقلدند. معتقدم، نوازنده با تکیه بر ذوق و قریحه‌ای که در عرصه موسیقی دارد می‌تواند به سبک‌های شخصی و دلخواه خود برسد. نکته بعدی این است که اغلب نوازندگان جوان که به نواختن سازهای مختلف می‌پردازند، فقط ساز می‌زنند ولی شور و احساسی را در شنونده ایجاد نمی‌کنند. خاطرم هست وقتی استاد شهناز یک زخمه به تار می‌زد، آدم تا مدت‌ها دگرگون می‌شد. از این رو معتقدم ایجاد حس در نوازندگی و انتقال آن به شنونده مسئله مهمی است که امروز نزد اغلب هنرمندان جوان نادیده گرفته می‌شود و جوانان بیشتر به تکنیک‌های نوازندگی تکیه می‌کنند که کافی نیست. من به‌عنوان یک مخاطب موسیقی دوست دارم آهنگی را گوش دهم که روح داشته باشد. به‌طور مثال خوانندگانی مانند غلامحسین بنان، عبدالوهاب شهیدی، محمودی خوانساری، ادیب خوانساری، نادر گلچین و غیره، هرکدام برای خود سبک منحصر به فردی داشتند. متاسفانه امروز اغلب جوانان در موسیقی، یک هنرمند را الگوی خود قرار می‌دهند و از او تقلید می‌کنند. حرف من با کسانی که از بزرگان موسیقی تقلید می‌کنند این است این بزرگان که بوده‌اند و کار خودشان را کرده‌اند، شما باید چیزهای تازه‌ای در نوازندگی و خوانندگی‌تان به وجود بیاورید که متعلق به سبک شخصی خودتان باشد.»

او در این گفت‌وکو با صراحت گفته است: «تقریبا در این سال‌ها هیچ نوع موسیقی من را جذب نکرده که علاقه‌مند باشم آن را دوبار گوش بدهم. ولی هنوز کار هنرمندانی چون مرتضی‌خان محجوبی را که متعلق به هفتاد سال پیش است، بارها گوش می‌دهم. واقعیت این است که کار هنرمندان نسل‌های جوان‌تر مرا جذب نکرده است.»

ناهید همچنین در این گفت‌وگو که حدود یک سال پیش انجام شده، در پاسخ به این پرسش که اگر امروز قرار باشد با هنرمندی هم‌نوازی کند، دلش می‌خواهد با کدام هنرمندان باشد؟ این‌گونه سخن گفته است: «البته در سال‌های اخیر با هنرمندان جوان‌تر مانند استادان کیوان ساکت، لوریس چکناواریان، کیخسرو پورناظری، مهیار فیروزبخت، فرهادپور و غیره هم کار کرده‌ام. ولی اگر قرار باشد زمان به عقب برگردد دلم می‌خواهد باز هم با همان نوازندگانی که در یک دوره با هم کار می‌کردیم فعالیت داشته باشم. یکی از آنها که خیلی زود هم از میان ما رفت، رضا ورزنده نوازنده سنتور بود. به نظرم او به معنی واقعی اعجوبه‌ای در سنتور بود و استاد ریتم لقب گرفته بود. یادم هست حتی سنتورش هم به‌ لحاظ ساختاری با سنتورهایی که تا آن زمان دیده بودم فرق داشت که البته ساخت پدرش بود. دو طرف این سنتور سیم سفید بود، درحالی‌که سنتور همیشه یک سیم سفید دارد و یک سیم زرد. آنچه برای من در نوازندگی او جالب بود، این بود که وقتی می‌خواست در دستگاه شور بزند، موقعی که روی سلمک می‌رفت، کوک عوض نمی‌کرد؛ درحالی‌که بقیه نوازندگان سنتور به اینجا که می‌رسند، باید کوک را عوض کنند، ولی استاد ورزنده خرک را با استفاده از قوه دقیق شنیداری که داشت، همان لحظه کوک می‌کرد. حیف! خیلی زود از دنیا رفت.»

با این وصف‌ها، حسن ناهید به نوازندگی نوازندگان جوان، خصوصا در عرصه نی‌نوازی، دل خوش داشت و در هیمن گفت‌وگو هم احساسش را چنین بیان کرده است:

«ساز نی اصولا ساز مشکلی است. البته هر کسی که به آن نگاه می‌کند در برخورد اول آن را ساده می‌بیند؛ چون نی از نظر ساختمانی ساده به نظر می‌رسد، یک لوله صوتی است با ۶ سوراخ. ولی از نظر تکنیک نوازندگی خیلی مشکل است و جزئیات زیادی دارد. روی این اصل خیلی‌ها که به سراغ این ساز می‌آیند، احساس می‌کنند در عرض سه ماه می‌توانند نواختن نی را یاد بگیرند ولی بعد از سه ماه می‌بینند اصلا صدایی از ساز در نمی‌آید. درواقع هنرجویانی که برای اولین بار به سمت این ساز می‌آیند، به این نکته توجه ندارند که برای در آوردن صدایی شفاف از نی، باید سال‌ها زمان گذاشت و ممارست کرد تا به‌اصطلاح، صدایی شیشه‌ای از ساز خارج شود. آنها نمی‌دانند از ۶ سوراخ همین ساز به ظاهر ساده باید ۸۸ صدا دربیاید. به همین خاطر است که بعضی از هنرجویانی که به سمت این ساز می‌آیند، بعد از مدتی ناامید می‌شوند. چون همان‌طور که گفتم، فکر می‌کنند نواختن نی در قیاس با دیگر سازها ساده است، ولی بعد که وارد این حیطه می‌شوند، می‌بینند به قول حافظ: افتاد مشکل‌ها! درواقع در نی همه چیز بستگی به تکنیک نوازندگی دارد.

با این اوصاف، بی‌تردید در سال‌های اخیر تعداد هنرجویانی که به سمت‌وسوی این ساز علاقه نشان داده‌اند بیشتر از قبل شده. البته باید به این نکته هم توجه کنیم که درمجموع پیشینه و قدمت سازی چون نی در ایران به ۶۰ سال می‌رسد و براساس این صبغه کوتاه نمی‌توان انتظار داشت که تعداد هنرمندان این عرصه زیاد شود. اگرچه من به جرات می‌گویم که روزبه‌روز بر تعداد نوازندگان نی افزوده می‌شود. در سال‌های گذشته، فقط یک استاد دراین زمینه فعال بود و آن هم زنده‌یاد حسن کسایی بود. بعد از استاد کسایی من به شکل جدی دراین عرصه فعالیت کردم و امروز می‌بینیم هزاران نوازنده نی در اقصی نقاط کشورمان این مسیر را طی می‌کنند. خوب! طبعا افزایش تعداد نوازندگان نی در سال‌های اخیر نشان از پیشرفت این ساز در گذر زمان دارد اما چندان که پیش‌تر هم اشاره کردم، ساز نی از جزییات و پیچیدگی بسیاری برخوردار است و شاید سال‌ها طول بکشد تا یک نوازنده واقعی نی بتواند به تمام این پیچیدگی‌ها اشراف و تسلط پیدا کند.»

حسن ناهید متولد ۱۳۲۲ بود و از ۱۰ سالگی موسیقی کار کرد. او از ۱۸ سالگی نزد حسین تهرانی آموزش دید و از شاگردان زنده‌یاد حسن کسایی ـ نوازنده مطرح نی ـ بود. این نوازنده سابقه همکاری با ارکسترهای ایرانی و خارجی را در کارنامه کاری خود داشت.

۵۷۲۴۵