طرحی ناب برای ساختمان کتابخانه ملی که عملیاتی نشد

سید هادی میرمیران، بیست و سوم اسفند ۱۳۲۳ در قزوین به دنیا آمده بود و شامگاه ۲۹ فروردین ۱۳۸۵ پس از حدود یک دهه مبارزه با بیماری سرطان، درگذشت. میرمیران تحصیلات ابتدایی خود را در قزوین و دوره متوسطه را در تهران و مازندران گذراند. در سال ۱۳۴۱ دیپلم خود را گرفته و در همان سال نیز در رشته معماری دانشگاه تهران پذیرفته شد. او در نهایت تحصیلات خود در رشته مهندسی معماری در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران را به پایان رساند و با مدرک ارشد از آن فارغ التحصیل شد. موضوع پایان‌نامه‌اش «زندگی» بود.

برخی میرمیران را از فعال‌ترین معماران ایران می‌دانند؛ گرچه که گاهی طراحی‌های او به مرحله اجرا نرسید.

به گزارش ایسنا، شهر جدید بهارستان در اصفهان، بنای کانون وکلای دادگستری مرکز، بنای کنسولگری ایران در فرانکفورت، بنای بانک مرکزی توسعه صادرات ایران و مجموعه ورزشی رفسنجان را می‌توان از آثار میرمیران دانست. او بنای فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران، بنای موزه ملی آب و بنای کتابخانه ملی ایران، مجتمع مسکونی ایل‌گلی تبریز را نیز طراحی کرد که البته این سه طرح را می‌توان از جمله آثار او دانست که فقط طراحی ماندند. 

سال ۱۳۷۳ زمانی که وزارت راه و شهرسازی فراخوانی را برای انتخاب طراحی برتر برای ساختمان جدید کتابخانه ملی ایران در منطقه عباس آباد تهران اعلام کرد، رقابت تنگاتنگی میان شرکت‌های سطح اول معماری ایران ایجاد شد که در پی ‌آن طراحی‌های بسیاری را ارائه کردند. میرمیران نیز طرحی را ارائه کرده بود که از سوی جامعه معماری مورد استقبال بسیاری قرار گرفت. 

حجم ساختمان اصلی از دو مکعب مستطیل عمودی و افقی بزرگ تشکیل شده بود. مکعب عمودی در واقع مخزن بسته کتاب خانه و مکعب افقی فضاهای دیگری از کتابخانه را تشکیل می‌داد. 

موزه ملی آب نیز از دیگر طراحی‌های میرمیران بود. این موزه پنج بخش آموزش، موزه‌داری، خدمات، مالی و اداری را شامل می‌شد که بزرگترین بخش آن موزه‌داری، شامل گالری‌ها بودند. در این پروژه میرمیران با همکاری «بهرام شیردل» معمار ایرانی، معماری سنتی ایران نمود بخشیده بود و آب در درجه بعدی قرار می‌گرفت. 

مجموعه ورزشی رفسنجان نیز از دیگر آثار میرمیران است که برای او جایزه بزرگ معمار سال ۱۳۸۰ را در پی داشت. این مجموعه ورزشی شکل فعلی خود را از کانسپت یخچال‌های سنتی ایرانی گرفته است و در کرمان بنا شده است. 

طرح مجتمع مسکونی ایل‌گلی تبریز نیز در میان آثار میرمیران دیده می‌شود. این طرح در شمال غربی باغ ملی ایل‌گلی تبریز قرار گرفته و سعی بر این بوده که از حضور این باغ در کنار آن استفاده شود. این مجتمع که در واقع شامل فضایی آپارتمانی بوده واحدهای مسکونی یک تا چهارخوابه را در خود جای داده و دارای مراکز اداری، خدماتی، فروشگاه‌ها و… بوده است. 

 او هنرمندی بود که حدود چهار دهه از زندگی خود را صرف فعالیت حرفه‌ای در زمینه معماری کرد. 

میرمیران در یک برنامه تلویزیونی می گوید که «معماری» را برابر با هنر سازماندهی فضا می‌داند؛ «اگر بتوانم به طور خلاصه بگویم، از نظر من معماری هنر سازماندهی فضاست. اگر ما بخواهیم جوهره معماری را ذکر کنیم، به طور قطع می‌توانیم بگوییم که فضا جوهره اصلی معماریست و کار معماری اصولا متوجه سازمندهی این جوهره است.»

این هنرمند می‌گوید معماری به نوع از سوی انسان درک می‌شود. فرم دیده می‌شود و فضا درک می‌شود. معماری از نظر او در واقع ترکیبی از فرم و فضاست که معماری را در ذهن آدمی باقی می‌گذارد؛ «کار معمار خلق فرم جدید و سازماندهی یک فضای نو خواهد بود و این دو عامل به نظر من به هیچ وجه از یکدیگر جدا نیستند.»

او می‌گوید که معماری را یکبار می‌توان از زاویه ساختمان سازی و بار دیگر از زاویه معماری نگاه کرد. «زمانی به یک چیزی ساختمان می‌گوییم که در واقع خلاقیتی در آن اتفاق نیفتاده است اما زمانی که در یک امر ساختمان سازی خلاقیت رخ می‌دهد آن زمان ما آن را واجد تعریف معماری می‌دانیم. بنابراین معماری فقط به کارکرد یا عملکرد پاسخ نمی‌دهد بلکه کوشش می‌کند که فضا و فرم جدیدی را خلق کند.»

او معتقد است که معماری با احتیاجات ساده و عادی آغاز می‌شود اما به ترتیب احتیاجات روانی نیز به همراه احتیاجات فیزیکی بشر مطرح می‌شوند؛ «زمانی که تمام آثار بزرگ معماری را مرور می‌کنیم می‌بینیم که فقط به احتیاجات فیزیکی و عملکردی بشر پاسخ ندادند بلکه احتیاجات روانی بشر را نیز پاسخ دادند. تمامی آثار بزرگ واجد جنبه روانی و در واقع روح معماری هستند که به بخشی از معماری که متوجه خلاقیت و جنبه هنری و روانی است توجه دارد.»

میرمیران با ذکر یک مثال می‌گوید، «اولین باری که گنبدها به وجود آمدند درواقع بر این بوده است که می‌خواستند فضای بزرگ‌تری را با دهانه بزرگ‌تر پوشش دهند اما گنبدها فقط معنای یک پوشش بزرگ را برای ما ندارد بلکه بسیاری از معانی ذهنی دیگر را به دنبال خود دارد؛ به عنوان مثال تجلی آسمان است یا مسائل دیگری از این قبیل، یا تجلی یک نوع روحانیتی است در خود معماری که فراتر از پوشش یک فضای بزرگ است.»

این هنرمند «فضا» را به عنوان جوهر اصلی و شاید مهمترین موضوع معماری می‌شناسد. از نظر او معماری با فرم شناخته و با فضا درک می‌شود و معماری همواره در خاطر آدمی با فرم باقی می‌ماند. او بناهایی را بزرگ می‌داند که فرم خود را در خاطر افرادی که آن را دیدند حفظ کند و باقی بگذارد. «در اثر معماری چیزی در فرم آفریده می‌شود. اثر معماری بزرگ اثری است که فرم جدیدی را به وجود آورد.» 

او ادامه داده است: «فضا درک می‌شود. فضا جامع تر از فرم است اما نمی‌توانیم ببینیم. فرم را می‌بینیم اما فضا را درک می‌کنیم و با تمام احساس و روان خود درک می‌کنیم؛ بنابراین یک عامل چندجنبه‌ای، پیچیده و گسترده است که همواره می‌توانیم به خاطر بیاوریم؛ حتی بوی فضا، رنگ فضا، نور فضا و… اهمیت پیدا می کند. در واقع کار معماری از همین طریق درک و به یادآورده می‌شود.» 

به عقیده میرمیران هیچ اثر بزرگی در تاریخ معماری جهان نیست که بر پایه یک اندیشه معین به وجود نیامده باشد. او البته تاکید می‌کند که این اندیشه معین به این معنا نیست که معماری یک اندیشه یا ادبیاتی را مجسم می‌کند. او می‌گوید معماری خود معماری است و همیشه فراتر از ادبیات و اندیشه‌هاست؛ «فکر می‌کنم که به وجود آورنده تمام آثار بزرگ معماری یک اندیشه است؛ البته این اندیشه ها بسیار متنوع هستند. این اندیشه ها می‌توانند اسطوره‌ها باشند، می‌توانند فلسفه‌ها باشند، می‌توانند جهان‌بینی‌ها باشند، می‌توانند مضامین فکر باشند. می‌تواند شعر باشد. می‌تواند ادبیات باشد و می‌تواند تمام اعتقادات و رسوم باشد. و زمانی که نگاه می‌کنیم می‌بینیم تمام آثار معماری این‌ها را دارد. در هر کدام از این‌ها جنبه‌ای از اندیشه برجسته تر و مهم‌تر خواهد بود اما به طور کلی هیچ بنایی را نمی‌توان جدا از اندیشه ای که بر این بنا حاکم بوده به خاطر آورد یا تعریف کرد؛ نه اندیشه‌های کارکردی، بلکه فکری و ذهنی که بر آن حاکم بوده است.»

میرمیران جغرافیا در معماری را یک عامل فرعی و متنی می‌داند. از نظر او هر معماری وابسته به زمان و مکان است اما معماری زمانی به اوج تعالی خود می‌رسد که از قید زمان و مکان خارج شود. او گفته است: بناهایی وجود دارند که زمان یا مکان خاصی را به خاطر فرد نمی‌آورند و فراتر از زمان و مکان حاضر می‌شوند.

او به مسجد امام اصفهان اشاره و اظهار کرده است که فضا و فرم به جایی رسیدند که زمان و مکان را تا حد زیادی تحت تاثیر خود قرار داده است و بی زمانی و بی‌مکانی را به وجود آوردند که مرتبه عالی معماری است.

او در میان معماری‌های جدیدتر نیز به نشنال گالری برلین اثر میس ون در روهه اشاره می‌کند و می‌گوید که مشخص نیست که این بنا مرتبط با سال‌های گذشته، حالا یا هزار سال بعد خواهد بود. «جغرافیا و اقلیم و مصالح و تمام مواردی که به صورت فیزیکی در معماری اثر می‌کنند به نظر من به عنوان متنی در معماری حضور پیدا می کند. البته این‌ها دستاویزهای معماری هستند اما با خلاقیت‌ این‌ها فراتر خواهد رفت.»

استفاده از دیاگرام فرم در پروژه‌های ابتدای دهه‌ی ۷۰، استفاده از دیاگرام فرم آثار هنری و طبیعت و استفاده از دیاگرام دو فرم و فضای بینابین آن از رویکردهای شکلی معماری میرمیران بود. حفظ پیوستار و روح معماری کهن ایران با روش‌های نوین طراحی را از مهم‌ترین ویژگی‌های کاری این معمار می‌دانند.

علیرضا قهاری – رئیس انجمن مفاخر معماری ایران – در سال‌های قبل، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرده بود: «مهندس میرمیران از جمله معماران پیش‌رویی بود که در معماری معاصر ایرانی، نقطه نظر و حرفی برای گفتن داشت. او در عرصه‌های مدرن و معاصر با نگاه به گذشته‌ی معماری ایرانی، جریانی را دنبال کرد که طرفداران و علاقه‌مندان خودش را دارد. پژوهشگران و معماران جوان به این جریان فکری کشش و گرایش دارند. میرمیران شخصیتی آگاه و پیش‌رو در زمینه معماری معاصر بود.»

او ادامه داده بود «در معماری ایرانی شاخصه‌های گوناگونی وجود دارد که می‌توان به آن‌ها استناد کرد. در معماری گذشته، فکر و فلسفه‌ای بود که بن‌مایه‌های آن مورد توجه میرمیران بود. او سعی می‌کرد در آثارش از این شاخصه‌ها بهره بگیرد. شاخصه‌هایی مانند شفافیت و مطرح بودن این نظریه که انسان جایگاه والایی در زمین دارد و ساخته دست یک انسان می‌تواند در بالا بردن شأن و جایگاه او حرفی برای گفتن داشته باشد. این شاخصه‌ها در معماری ایران در مقایسه با معماری گذشته غرب به عنوان برگ برنده محسوب می‌شد. تلاش میرمیران این بود که از این معیارها و آن چیزهایی که به‌دست آورده بود در معماری معاصر بهره بگیرد.»

او در طول فعالیت هنری‌اش، افتخارهای بسیاری در زمینه‌ی معماری و طراحی به‌دست آورد. دریافت نشان معماری ایران از انجمن مفاخر معماری ایران در سال ۱۳۸۵، دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر از رئیس‌جمهور وقت در سال ۱۳۸۳، کسب مقام اول جایزه بزرگ معمار برای اثر کانون وکلای دادگستری مرکز در سال ۱۳۸۲،‌ ایزه نخست و مقام اول در مسابقه فرهنگستانهای جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۳، رتبه اول در مسابقه طراحی ساختمان استانداری تهران در سال ۱۳۷۵ و… را می‌توان تنها چند عنوان از میان دستاوردهای میرمیران دانست. 

انتهای پیام