اشعار عطار را نمی‌توان در موسیقی پاپ جای داد/دهه‌ هشتادی‌ها پیگیر کارهای عطار هستند

سمیه تاج‌الدین: فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری مشهور به شیخ عطار نیشابوری یکی از عارفان، صوفیان و شاعران شهیر ادبیات فارسی است که در سال ۵۴۰ هجری قمری در نیشابور زاده شد و در ۶۱۸ هجری قمری هنگام حمله‌ی مغول به قتل رسید. او اولین کسی است که عرفان را وارد ادبیات فارسی کرد و تحول عمیقی در عرفان اسلامی ایجاد نمود. عطار نیشابوری به عنوان شاعری برجسته در حوزه‌ی عرفان و تصوف در آثارش نگاهی خاص به موسیقی دارد. به منظور بررسی موسیقی در اشعار عطار سراغ وحید تاج خواننده سرشناس و آرش کامور آهنگساز و نوازنده‌ی کمانچه رفتیم که آلبوم «عطار» را با همکاری یکدیگر ساختند.

وحید تاج با اشاره به اینکه مضامین عاشقانه و عارفانه همیشه حرف برای گفتن دارند و زمان و مکان نمی‌شناسند، اظهار داشت: هر کلامی که از عشق و عرفان حرف زند و از مهر سخن راند، در هر زمان و مکانی می‌تواند ترجمان آن احساس باشد. برای هر شاعری هم باشد فرقی ندارد.

او با بیان اینکه عطار شاعری است که اشعارش احساسی نزدیک به حال امروزی ما دارد، گفت: کلمات عطار بار موسیقایی دارد، مفاهیم موسیقایی در کلام عطار نیشابوری نهفته است. در واقع کلام او عجین با نغمه و ساز و آواز است. بنابراین باید نگاه ویژه‌ای به عطار کرد.

این خواننده به آلبوم «عطار» اشاره کرد و گفت: با نگاهی همدلانه با آرش کامور همکاری کردیم. او ساخت و نواخت، من هم خواندم. زیرا معتقدم که اشعار این شاعر شهیر از نهادی برخاسته که نهاد امروز بشریت است که می‌توان آن را به گوش مخاطب برسانیم.

تاج در پاسخ به این سؤال که چرا که به اشعار عطار در موسیقی کمتر پرداخته شده است، یادآور شد: بسیاری از ما دنبال آن هستیم که دیگری چه کرد که ما هم همان را انجام دهیم. اگر اقبال از اشعار حافظ بسیار است ما هم سراغ حافظ می‌رویم؛ بی آنکه مطالعه‌ای روی شاعران دیگر و اشعار دیگر داشته باشیم. آگاهی در این خصوص بسیار اساسی و لازم است. اگر اشعار آلبوم «آسمان عشق» استاد شجریان را مرور کنید، خواهید دید که اشعار آواز از اشعار عطار است. «جانا حدیث حسنت در داستان نگنجد/ رمزی ز راز عشقت در صد زبان نگنجد/ سودای زلف و خالت در هر خیال ناید/ اندیشه وصالت جز در گمان نگنجد …» چقدر این اشعار زیباست! که نگاه ویژه‌ای دور از تقلید می‌خواهد.

او گفت: زمانی که یک گروه موسیقی روی اشعار حافظ یا سعدی یا … کار کردند و با استقبال روبه رو شده است، مخاطب کار جدید روی آن ساخته را سخت می‌پذیرد. به طور مثال وقتی یک کار عالی و درجه یک از استاد شجریان و استاد مشکاتیان ساخته شده باشد، اگر کس دیگری آن را اجرا کند با هر بار گوش کردن ساخته‌ی قبلی را در ذهن می‌آورد. بنابراین وظیفه‌ی ماست که این پتانسیل را ایجاد کنیم و سراغ شاعران دیگری چون: عراقی، خیام، بیدل دهلوی، وحشی بافقی و … برویم. اینها نیاز به مطالعه و نیاز به یک آگاهی دارد.

وحید تاج در پاسخ به این سؤال که چرا سراغ اشعار عطار نیشابوری رفته است، گفت: یکی از دغدعه‌های من و آقای کامور این بود که مجموعه‌ای داشته باشیم که تمام کلام آن از اشعار عطار باشد. یا از مولانا یا خیام. این امر سبب می‌شود تا وحدت بین کلام و موسیقی برقرار شود. اینگونه مجموعه‌ها می‌تواند یک مرجع باشد و از هم گسیختگی کلامی جلوگیری به عمل می‌آید. به طور مثال یکی از ویژگی‌های اشعار حافظ این است که هر بیتی به صورت مستقل است. ما در موسیقی هم دنبال همین هستیم که هر آهنگی در یک آلبوم مستقل باشد و ارتباطی با هم نداشته باشد. اما ما تصمیم گرفتیم نوعی یکدستی و هماهنگی ایجاد کنیم. این بود که سراغ اشعار عطار نیشابوری رفتیم و اشعار او را در یک آلبوم گردآوری کردیم و ساختیم.

این خواننده سرشناس با بیان اینکه آهنگساز و خواننده باید با شاعر اثر و اشعار او زندگی کنند، گفت: یکی از آلبوم‌های من به نام «تاروپود» که از ساخته‌های «حمید متبسم» است، اشعار نظامی با داستان عاشقانه خسرو شیرین است که نود و چند بیت شعر خوانده می‌شود. داستانی تغزلی و عاشقانه روایت می‌شود. در واقع یک داستان را روایت و بیان می‌کند. به منظور ساخت این دست کارها آهنگساز باید آن ادبیات را بشناسد. زمانه و شرایط شاعر را بشناسد. این امر به مطالعه نیاز دارد. از طرفی همذات پنداری با آن شاعر و در زمان آن شاعر زیستن را می‌طلبد.

بیشتر بخوانید:

تاج با تأکید بر این موضوع که نمی‌توان اشعار شاعرانی چون سعدی، حافظ و عطار را در موسیقی پاپ جای داد، گفت: موسیقی پاپ امروزی‌تر هست. اشعار و موسیقی آن مردمی است. از این رو می‌طلبد که کلمات و مضامین ساده‌تر و قابل فهم برای همه‌ی مخاطبان باشد. این شاعران در لفافه و پرده سخن می‌گویند. به طور مثال وقتی فال حافظ می‌گیرید، هر کسی با حال و هوای خودش آن را دریافت می‌کند؛ این یعنی پیچیدگی آن شعر که کهنه نمی‌شود.

او در ادامه گفت: هر شاعری یک قدمتی دارد که باید موسیقی را با آن قدمت اجرا کرد. موسیقی پاپ نسبت به موسیقی سنتی یا کلاسیک در کشور ما قدمت چندانی ندارد، بنابراین اشعار کلاسیک با موسیقی سنتی همخوانی بهتری دارد و این به عقبه و تاریخچه آن شاعر برمی‌گردد. ممکن است هنرمند پاپ هم روی شعر عطار کار کند؛ اما استفاده از اشعار روان در موسیقی پاپ بهتر است تا اشعاری که دارای پیچیدگی باشند.

آرش کامور آهنگساز و نوازنده‌ی کمانچه با اشاره به اینکه باید بستر جامعه به منظور اهمیت به شاعران بزرگ فراهم شود، اظهار داشت: متأسفانه در این سال‌ها توجه کمتری به ادبیات کلاسیک شده است. در حالی که بیشتر می‌شد به آن اهمیت داد و توجه خاص داشت. چرا که اگر بستر آن فراهم شود بهتر می‌توان بر جامعه تأثیرگذار باشد.

او با اشاره به اینکه من جز آهنگسازانی بودم که تجربه کار با اشعار حضرت عطار را داشتم، نیشابوری بودن خود را افتخاری دانست که زمینه‌ساز ساخت آلبوم “عطار” شد.

.کامور با بیان اینکه این آلبوم زمان کرونا منتشر شد، گفت: شرایط برای اجرا و معرفی این آلبوم چندان فراهم نبود. اما با این حال بچه‌های دهه‌ی هشتاد و هفتاد پیگیر این کار بودند.

این آهنگساز با اشاره به اینکه در شیوه‌ی معرفی شعر و موسیقی کلاسیک باید به روزتر عمل کرد که در آلبوم «عطار» این اتفاق افتاد، یادآور شد: معرفی اشعار کلاسیک و شاعران تا حدودی به عهده من یا گروه من است؛ اما باید بستر معرفی یک اثر در جامعه مهیا و فراهم شود تا آثار در شرایط بهتر و جدی‌تری معرفی شوند. متأسفانه در شرایط کنونی کم کاری از سوی دست اندرکاران انجام می‌گیرد.

آرش کامور با بیان اینکه بخش اعظم خلق اثر توسط آهنگساز انجام می‌گیرد، افزود: به صورت سیستماتیک مجموعه‌ای باید بخواهد روی شاعران ملی کار کند. وقتی چنین اتفاقی نمی‌افتد گاهی اوقات دچار دلزدگی می‌شویم. می‌گویند «شعر معاصر، سخن انسان معاصر را می‌گوید.» این موضوع را رد نمی‌کنم که شعر معاصر زبان مخاطب معاصر باشد؛ اما باید توجه کرد که اگر ادبیات کلاسیک و ملی و پیشین را نداشتیم به این غنای ادبیات و این جایی که هستیم، نمی‌رسیدیم. در این شرایط حلقه‌ی زنجیری گم شده داریم که باید به هم وصل شود.

این نوازنده‌ی کمانچه با اشاره به این موضوع که سیستم می‌توانست انرژی بیشتری در مسیر معرفی شاعران ملی سرزمین ما بگذارد، اظهار داشت: دل بسیاری از مردمان سرزمین ما با عطار، سعدی، حافظ و … گره خورده است. هر گاه بخواهیم روی آثار این بزرگان آهنگی بسازیم گویا زبان مردم است که کهنه نمی‌شود. به طور کلی می‌توان گفت که بر روی اشعار حضرت خیام بسیار کار شده است؛ هر کس نگاه خودش را دارد. هر آهنگساز ترجمه خودش را دارد. هر خواننده طرح خودش را دارد. از این رو رنگ کهنگی نمی‌گیرد. گویا رباعیات خیام همین امروز خلق شده است.

او با بیان اینکه ادبیات کهن ما باید رواج بیشتری پیدا کند و بیشتر کار شود؛ گفت: متأسفانه کم کاری هست، یک حلقه آهنگساز یا خواننده است، حلقه‌های دیگر دست اندرکاران است که باید برای معرفی ادبیات ملی و کلاسیک این سرزمین کار کنند.

۲۵۹۲۴۹